Niepewność i ryzyko w podejmowaniu decyzji

2024 Autor: Howard Calhoun | [email protected]. Ostatnio zmodyfikowany: 2023-12-17 10:38

Zarządzanie przedsiębiorstwem, a także np. zadania państwowe o charakterze społeczno-gospodarczym, można realizować z uwzględnieniem bieżących niepewności i zagrożeń. Jaka jest ich specyfika? Jak można je obliczyć?

Jaka jest istota niepewności i ryzyka?

Przede wszystkim rozważ koncepcję ryzyka i niepewności, jak te terminy mogą być interpretowane w określonych kontekstach.

Ryzyko jest powszechnie rozumiane jako prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnego lub niepożądanego zdarzenia. Przykładowo, jeśli mówimy o biznesie, może to być zmiana warunków rynkowych tak, że wyniki działalności gospodarczej przedsiębiorstwa będą dalekie od optymalnych.

Niepewność jest rozumiana jako niezdolność do wiarygodnego przewidzenia wystąpienia zdarzenia, niezależnie od tego, jak pożądane może być. Ale z reguły niepewność i ryzyko są rozpatrywane w kontekście wystąpienia niekorzystnych warunków. Sytuacja odwrotna – gdy nie da się przewidzieć pojawienia się czynników pozytywnych, dość rzadko jest postrzegana jako niepewna,ponieważ w tym przypadku nie ma potrzeby określania taktyki reagowania na odpowiednie czynniki. Podczas gdy w negatywnych scenariuszach taka taktyka jest zwykle potrzebna. Wynika to z faktu, że w warunkach niepewności i ryzyka można podejmować najważniejsze decyzje – gospodarcze, polityczne. Przyjrzyjmy się, jak można to zrobić bardziej szczegółowo.

Jak zminimalizować niepewność i ryzyko?

Podejmowanie pewnych decyzji w środowisku charakteryzującym się niepewnością i ryzykiem odbywa się przy użyciu koncepcji, które minimalizują prawdopodobieństwo błędów lub różnych niepożądanych scenariuszy. Takie podejście może być skuteczne w różnych sytuacjach.

Niepewność i ryzyko są zatem nieodłączne w wielu sferach współczesnego życia. Podejścia stosowane w przypadkach, w których konieczne jest zminimalizowanie błędów w niektórych działaniach, mogą opierać się na:

- o identyfikacji stabilnych czynników, które mogą wpłynąć na sytuację;

- o analizie zasobów i narzędzi dostępnych dla decydenta;

- o identyfikowaniu tymczasowych i niestabilnych czynników, które również mogą wpływać na sytuację, ale jest to możliwe tylko w określonych warunkach (muszą one również zostać zidentyfikowane).

Wśród obszarów, w których odpowiednie koncepcje są najbardziej pożądane, jest zarządzanie. Istnieje pogląd, że w kontekście zarządzania przedsiębiorstwem niepewność jest ryzykiem zarządczym,i jeden z głównych. Znajdujemy tu zatem inny wariant interpretacji omawianego terminu. W dziedzinie zarządzania bardzo powszechne są koncepcje badające istotę różnych ryzyk. Dlatego przydatne będzie przede wszystkim zbadanie, w jaki sposób uwzględnia się niepewność i ryzyko w procesie podejmowania decyzji zarządczych w przedsiębiorstwie.

Zarządzanie firmą w warunkach niepewności i ryzyka

Następujące podejście jest powszechne w biznesie, aby przezwyciężyć możliwe negatywne konsekwencje podczas rozwiązywania niektórych problemów.

Przede wszystkim menedżerowie ustalają listę obiektów, których zachowanie może charakteryzować się niepewnością i ryzykiem. Może to być na przykład cena rynkowa sprzedawanych towarów lub usług. W warunkach wolnych cen i dużej konkurencji bardzo problematyczne może być jednoznaczne przewidzenie jej przebiegu. Wykrywane jest pojawienie się ryzyka niepewności co do perspektyw otrzymania przez spółkę przychodów. Ze względu na spadające ceny jego wartość może nie wystarczyć na spłatę bieżących zobowiązań lub np. rozwiązać problemy związane z promocją marki.

Z kolei nieoczekiwanie gwałtowny wzrost cen może doprowadzić do akumulacji przez firmę nadmiernej kwoty zysków zatrzymanych. Co być może w innej sytuacji – przy systematycznej dynamice przychodów ze sprzedaży – kierownictwo zainwestowałoby w modernizację majątku trwałego lub rozwój nowych rynków.

Po zidentyfikowaniu obiektu charakteryzującego się niepewnością i ryzykiem w zakresie rozwoju biznesu,trwają prace nad określeniem czynników wpływających na zachowanie tego obiektu. Mogą to być liczby obrazujące pojemność rynku i dynamikę sprzedaży dla przedsiębiorstw działających w danym segmencie. Może to być studium czynników makroekonomicznych, politycznych.

Pojęcie ryzyka i niepewności, jak zauważyliśmy na początku artykułu, można powiązać z procesami w różnych dziedzinach. Dlatego z reguły brany jest pod uwagę najszerszy zakres czynników. Na przykład te związane z sektorem finansowym. Zbadamy, w jaki sposób badane są warunki niepewności i ryzyka w trakcie podejmowania decyzji dotyczących różnych transakcji pieniężnych.

Niepewność i czynniki ryzyka w sektorze finansowym

Powyżej zauważyliśmy, że menedżerowie przedsiębiorstwa, opracowując algorytm podejmowania decyzji zarządczych, najpierw biorą pod uwagę obiekt, który może charakteryzować się niepewnością i ryzykiem, a następnie identyfikują czynniki określające prawdopodobieństwo wystąpienia warunków w ramach których mogą pracować.

To samo można zrobić w trakcie rozwiązywania problemów związanych z zarządzaniem finansami. W dziedzinie transakcji pieniężnych przedmiotem, na który może mieć wpływ niepewność (ryzyko jest jej szczególnym przypadkiem), jest najczęściej siła nabywcza kapitału. W zależności od warunków może się zwiększać lub zmniejszać. Na przykład, ze względu na inflację w gospodarce państwa, różnica kursowa w ocenie waluty krajowej. co z kolei możezależą od procesów makroekonomicznych, politycznych.

Tak więc, w dziedzinie podejmowania decyzji związanych z zarządzaniem pieniędzmi, poziomy niepewności (ryzyko - jako szczególny przypadek, ponownie) mogą być reprezentowane na różnych poziomach.

Po pierwsze na poziomie wskaźników makroekonomicznych (np. dynamika PKB, bilans handlowy, inflacja), a po drugie na poziomie poszczególnych wskaźników finansowych (opcjonalnie kurs waluty krajowej). Czynniki na obu poziomach określają siłę nabywczą kapitału.

Po zidentyfikowaniu obiektu charakteryzującego się niepewnością i ryzykiem oraz podkreśleniu czynników na nie wpływających konieczne jest zastosowanie metodyki do praktycznego zastosowania decyzji. Na przykład - opracowany przez menedżerów firm lub specjalistów finansowych. Istnieje wiele podejść do tego. Wśród najczęstszych jest użycie macierzy decyzyjnej. Przyjrzyjmy się temu bardziej szczegółowo.

Matrix jako narzędzie wyboru decyzji w warunkach ryzyka i niepewności

Omawiana technika charakteryzuje się przede wszystkim wszechstronnością. Jest całkiem optymalny do podejmowania decyzji dotyczących obiektów, które charakteryzują się ryzykiem ekonomicznym i niepewnością, a zatem znajdują zastosowanie w zarządzaniu.

Macierz decyzyjna obejmuje wybór jednego lub więcej z nich na podstawie najwyższego prawdopodobieństwa łańcucha czynników wpływających na obiekt. W ten sposób wybiera się główne rozwiązanie - obliczane na jednym zestawie czynników, a jeśli nie działają (lub odwrotnie, okazują się istotne), towybrano inne podejście. Co wiąże się z wpływem na przedmiot innych czynników.

Jeżeli drugie rozwiązanie okaże się nie najbardziej optymalne, to stosuje się kolejne i tak dalej, aż dojdzie do wybrania najmniej pożądanego podejścia, ale dającego wynik. Tworzenie listy rozwiązań – od najskuteczniejszych do najmniej efektywnych, można przeprowadzić metodami matematycznymi. Na przykład te, które polegają na budowaniu wykresu rozkładu prawdopodobieństwa wyzwolenia określonego czynnika.

Niepewność i warunki ryzyka można teoretycznie obliczyć przy użyciu metod teorii prawdopodobieństwa. Zwłaszcza jeśli osoba, która to robi, ma do dyspozycji wystarczająco reprezentatywne dane statystyczne. W praktyce analizy ekonomiczno-finansowej ukształtowała się duża liczba kryteriów, według których można określić prawdopodobieństwo wyzwolenia określonych czynników niepewności i ryzyka. Przydatne będzie bardziej szczegółowe przestudiowanie niektórych z nich.

Kryteria określania prawdopodobieństwa w analizie niepewności i ryzyka

Prawdopodobieństwo, jako kategoria matematyczna, jest zwykle wyrażane w procentach. Z reguły nie jest to pojedyncza wartość, ale ich kombinacja - na podstawie tego, jakie warunki tworzą czynniki wyzwalające. Okazuje się, że bierze się pod uwagę kilka prawdopodobieństw, a ich suma wynosi 100%.

Główne kryterium oceny stopnia prawdopodobieństwa wywołania pewnychczynniki uważane za obiektywność. Musi być potwierdzone:

- sprawdzone metody matematyczne;

- wyniki analizy statystycznej znacznych ilości danych.

Idealne - jeśli używane są oba narzędzia do identyfikacji obiektywności. Ale w praktyce taka sytuacja występuje rzadko. Z reguły ryzyko ekonomiczne i niepewności są obliczane przy dostępie do stosunkowo niewielkiej ilości danych. To całkiem logiczne: gdyby wszystkie przedsiębiorstwa miały taki sam dostęp do odpowiednich informacji, nie byłoby między nimi konkurencji, a to również wpłynęłoby na tempo rozwoju gospodarczego.

Dlatego analizując ryzyko ekonomiczne i niepewność, przedsiębiorstwa najczęściej muszą skupić się na matematycznym aspekcie obliczania prawdopodobieństwa. Im doskonalsze będą odpowiednie metody firmy, tym bardziej konkurencyjna stanie się firma na rynku. Zastanówmy się, jakimi metodami można określić prawdopodobieństwo powstania warunków dla działania czynników zachowania obiektów, w stosunku do których można zaobserwować sytuację niepewności (ryzyko - jako przypadek szczególny).

Metody określania prawdopodobieństwa

Prawdopodobieństwo można obliczyć:

- analizując typowe sytuacje (np. gdy tylko 1 z 2 zdarzeń może wystąpić z największym prawdopodobieństwem, jako opcja: podczas rzucania monetą wypadną orły lub reszki);

- poprzez rozkład prawdopodobieństwa (na podstawie danych historycznych lubanaliza próbki);

- poprzez ekspercką analizę scenariuszy – przy zaangażowaniu doświadczonych profesjonalistów, którzy są w stanie zbadać czynniki wpływające na zachowanie obiektu.

Po ustaleniu metod obliczania prawdopodobieństwa w ramach obliczania niepewności i ryzyka można przystąpić do jego praktycznego określania. Przestudiujmy, jak można rozwiązać ten problem.

Jak w praktyce określić prawdopodobieństwo niepewnego zdarzenia?

Praktyczne określenie prawdopodobieństwa wyzwolenia czynnika oddziałującego na obiekt, który charakteryzuje się niepewnością i ryzykiem, rozpoczyna się od sformułowania określonych oczekiwań wobec odpowiadającego obiektu. Jeżeli taka jest siła nabywcza kapitału, to można oczekiwać, że wzrośnie, utrzyma się na tym samym poziomie lub spadnie.

Celami finansisty w tym przypadku mogą być na przykład:

- lokowanie kapitału przy malejącej sile nabywczej w modernizację środków trwałych;

- tworzenie na podstawie gotówki o stabilnej lub rosnącej sile nabywczej dodatkowych ilości zatrzymanych zysków.

Załóżmy, że finansista spodziewa się, że kapitał – z powodów inflacyjnych – zmniejszy jednak swoją siłę nabywczą, w wyniku czego będzie musiał zostać zainwestowany w modernizację środków trwałych. Zatem ryzyko (stopień niepewności) w tym przypadku polega na tym, że znaczna część kapitału zostanie zainwestowana w płynny składnik aktywów, a jego siła nabywcza może, wbrew oczekiwaniom,dorastać. W rezultacie firma otrzyma mniej zatrzymanych zysków. Z kolei konkurenci mogą efektywniej wykorzystywać swój kapitał.

Po ustaleniu oczekiwań wobec obiektu charakteryzującego się niepewnością i ryzykiem, konieczne jest zbadanie całości czynników wpływających na zachowanie odpowiadającego obiektu. Mogą to być:

- wskaźniki ekonomiczne stanu (w tym inflacja, kurs waluty krajowej, o którym już wspomnieliśmy powyżej);

- sytuacja na rynku surowców i środków potrzebnych przez firmę (względem kosztu którego wyliczana jest siła nabywcza kapitału korporacyjnego);

- dynamika produktywności kapitału (określająca perspektywy modernizacji majątku trwałego firmy).

Ponadto, stosując metody matematyczne, firma oblicza największy stopień wpływu na obiekt określonych czynników, po czym określa prawdopodobieństwo wystąpienia każdego z nich.

Tak więc może się okazać, że większość kapitału firmy przeznaczana jest na zakup surowców, materiałów i funduszy, podczas gdy są one głównie sprowadzane z zagranicy. W konsekwencji wzrost lub spadek siły nabywczej funduszy organizacji będzie zależał przede wszystkim od dynamiki waluty krajowej, aw mniejszym stopniu od oficjalnej inflacji.

Źródła niepewności (ryzyka) w tym przypadku będą miały charakter makroekonomiczny. Na kurs waluty krajowej wpływa więc przede wszystkim bilans płatniczy państwa,stosunek aktywów i pasywów, poziom długu publicznego, łączny wolumen transakcji w walucie obcej przy rozliczeniach z dostawcami zagranicznymi.

Tak więc prawdopodobieństwo wystąpienia niepewnego zdarzenia - wzrostu, utrzymania stabilnej wartości lub spadku siły nabywczej kapitału zostanie obliczone poprzez identyfikację głównych czynników wpływających na dany obiekt, określenie warunków ich uruchomienia czynników, a także prawdopodobieństwo ich wystąpienia (które z kolei może zależeć od czynników o różnym poziomie – w tym przypadku makroekonomicznych).

Podejmowanie decyzji w oparciu o ryzyko

Zatem zbadaliśmy, w jaki sposób można obliczyć prawdopodobieństwo wystąpienia warunków do wyzwolenia czynników wpływających na zachowanie obiektu charakteryzującego się niepewnością i ryzykiem. Przydatne będzie również bardziej szczegółowe zbadanie, w jaki sposób można podejmować decyzje w obliczu niepewności i ryzyka.

Współcześni eksperci identyfikują następującą listę kryteriów, którymi można się kierować w ramach takich zadań:

- prawdopodobieństwo zaobserwowania oczekiwanych wskaźników;

- perspektywy osiągnięcia wyjątkowo niskich i wysokich wartości dla rozważanych wskaźników;

- stopień rozproszenia między wskaźnikami oczekiwanymi, minimalnymi i marginalnymi.

Pierwszym kryterium jest wybór rozwiązania, którego wdrożenie może doprowadzić do osiągnięcia optymalnego rezultatu – np. w kwestii zainwestowania kapitału w otwarcie fabryki dlaProdukcja telewizyjna w Chinach.

Wskaźniki oczekiwane w tym przypadku mogą być oparte na historycznych statystykach lub obliczane (ale znowu na podstawie pewnych praktycznych doświadczeń specjalistów, którzy podejmują decyzję). Na przykład menedżerowie mogą mieć informację, że rentowność produkcji telewizorów w fabryce w Chinach wynosi średnio około 20%. Dlatego otwierając własną fabrykę, mogą spodziewać się podobnego zwrotu z inwestycji.

Z kolei mogą być świadome przypadków, w których niektóre firmy nie osiągnęły tych wartości, a ponadto stały się nierentowne. W związku z tym menedżerowie będą musieli rozważyć taki scenariusz jako zerową lub ujemną rentowność.

Jednak finansiści mogą mieć dowody na to, że niektórym firmom udało się osiągnąć 70% zwrot z inwestycji w chińskie fabryki. Osiągnięcie odpowiedniego wskaźnika jest również brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji.

Ryzykiem (wynikiem niepewności w tym przypadku) przy rozważaniu możliwości zainwestowania w otwarcie fabryki w Chinach może być pojawienie się warunków do działania czynników, które negatywnie wpływają na obiekt - poziom rentowności. Czynniki, które mogą prowadzić do tego, że odpowiedni wskaźnik będzie ujemny. Jednocześnie kolejnym skutkiem niepewności może być osiągnięcie rentowności na poziomie 70%, czyli takiej, jaka była już wcześniej osiągnięta przez inne przedsiębiorstwa.

Jeśli ujemna rentowność byłapokazuje, relatywnie rzecz biorąc, 10% fabryk otwartych w Chinach, liczba 70% sięgnie 5%, a oczekiwany - 20% - został odnotowany na podstawie wyników pracy 85% fabryk, wtedy menedżerowie całkiem słusznie może podjąć pozytywną decyzję dotyczącą inwestycji w otwarcie fabryki do produkcji telewizorów w Chinach.

Jeżeli ujemna rentowność na podstawie dostępnych danych zostanie odnotowana dla 30% fabryk, menedżerowie mogą:

- porzucić pomysł inwestowania w fabryki;

- analiza czynników, które mogą z góry determinować tak skromne wyniki inwestycji w produkcję telewizyjną.

W drugim przypadku niepewność i ryzyko w decyzjach zarządczych będą rozpatrywane w oparciu o nowe zestawy kryteriów w zakresie oczekiwania optymalnych, maksymalnych i minimalnych wskaźników. Na przykład dynamikę cen zakupu komponentów można badać jako jeden z czynników opłacalności. Lub - wskaźniki popytu na rynku, na który dostarczane są telewizory wyprodukowane w fabryce w Chinach.

CV

Zdecydowaliśmy się więc na istotę takich zjawisk jak niepewność i ryzyko w biznesie. Potrafią scharakteryzować różne przedmioty. W sektorze biznesowym jest to najczęściej siła nabywcza kapitału, rentowność, koszt cen niektórych aktywów.

Ryzyko jest najczęściej uważane przez badaczy za szczególny przypadek niepewności. Odzwierciedla prawdopodobieństwo osiągnięcia niepożądanego lub negatywnego wyniku dowolnegozajęcia.

Ryzyko i niepewność to pojęcia ściśle związane z terminem „prawdopodobieństwo” związanym z matematyką. Odpowiada zestawowi metod, które pozwalają obliczyć, czy oczekiwania menedżera w przypadku firmy lub innego interesariusza są uzasadnione w odniesieniu do czynników, które mogą wpływać na niepewność i ryzyko w zarządzaniu firmą.